Συνέντευξη στο Βήμα

Συνέντευξη της Isabel Schnabel, μέλους της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ, στον Άγγελο Αθανασόπουλο, η οποία δημοσιεύθηκε στις 4 Απριλίου 2020

Η ΕΚΤ αποφάσισε πρόσφατα να χρησιμοποιήσει και πάλι τη δύναμη πυρός της για να προστατεύσει την οικονομία της ζώνης του ευρώ. Η θέσπιση του έκτακτου προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω πανδημίας (PEPP) ύψους 750 δισεκ. ευρώ είναι το πιο πρόσφατο από μια σειρά μέτρων, καθώς η ΕΚΤ είχε ήδη αναγγείλει πρόσθετη χρηματοδότηση 120 δισεκ. ευρώ για καθαρές αγορές στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού (asset purchase programme - APP) μέχρι το τέλος του 2020, επιπλέον των μηνιαίων καθαρών αγορών ύψους 20 δισεκ. ευρώ. Γιατί ήταν αναγκαίο ένα έκτακτο, προσωρινό πρόγραμμα όπως το PEPP;

Η εξάπλωση του κορωνοϊού (COVID-19) έχει οδηγήσει σε μια ανθρωπιστική κρίση και έχει ασκήσει τεράστια πίεση στην οικονομία της ζώνης του ευρώ και τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Τις τελευταίες εβδομάδες οι προοπτικές για την οικονομία επιδεινώθηκαν απότομα καθώς οι χώρες χρειάστηκε να λάβουν αυστηρότερα μέτρα περιορισμού του ιού, πράγμα που επηρέασε αρνητικά τόσο την παραγωγή όσο και την κατανάλωση. Αυτό επέφερε καθοδικούς κινδύνους όσον αφορά τις προοπτικές για τον πληθωρισμό στη ζώνη του ευρώ. Παρατηρήσαμε επίσης ότι οι συνθήκες χρηματοδότησης περιορίστηκαν απότομα τη στιγμή που η οικονομία χρειαζόταν στήριξη. Άρχισαν να επανεμφανίζονται ενδείξεις χρηματοπιστωτικού κατακερματισμού, εμποδίζοντας τη μετάδοση της πολιτικής μας. Σε αυτήν την επιδείνωση των οικονομικών προοπτικών απαντήσαμε δυναμικά θεσπίζοντας ένα νέο προσωρινό πρόγραμμα, το έκτακτο πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω πανδημίας (pandemic emergency purchase programme - PEPP), το οποίο περιλαμβάνει και αγορές ελληνικών κρατικών ομολόγων. Αυτό συμβάλλει στη σταθεροποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών καθώς και στη διαμόρφωση πολύ ευνοϊκότερων συνθηκών χρηματοδότησης, και στην Ελλάδα, όπου οι διαφορές επιτοκίων σημείωσαν σημαντική πτώση.

Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του PEPP; Θα λέγατε ότι διαφέρει από ένα τυπικό πρόγραμμα νομισματικής ποσοτικής χαλάρωσης (QE); Και αν ναι, ποιες είναι οι διαφορές; 

Το ισχύον πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού (APP) είχε σχεδιαστεί για κανονικές συνθήκες, εξασφαλίζοντας μια διευκολυντική νομισματική πολιτική, προκειμένου να στηριχθεί η σταδιακή επάνοδος του πληθωρισμού σε επίπεδα συμβατά με την επιδίωξή μας.

Το PEPP είναι ένα ξεχωριστό πρόγραμμα. Είναι η απάντησή μας στο έκτακτο οικονομικό σοκ που προκάλεσε η πανδημία. Το PEPP είναι προσωρινό, έχει σημαντικό μέγεθος και ευελιξία. Η εκτίμησή μας είναι ότι θα διαρκέσει έως ότου κρίνουμε ότι η σημερινή κρίση έχει λήξει, και τουλάχιστον μέχρι το τέλος του έτους.

Μια από τις βασικές πτυχές του PEPP είναι η ευελιξία του. Πώς απαντάτε στις χώρες που ισχυρίζονται ότι η ΕΚΤ δεν θα πρέπει να αυξήσει το όριο εκδότη του 33% κατά την αγορά ομολόγων; Θα μπορούσε αυτό να θέσει νομικά ζητήματα στο μέλλον;

Η ΕΚΤ έχει καταστήσει σαφές ότι, εντός των ορίων της εντολής της, θα κάνει ό,τι χρειαστεί προκειμένου να διασφαλίσει την πλήρη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής της σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ. Το PEPP επιτρέπει τη διενέργεια αγορών με ευελιξία ως προς τον χρόνο, τις κατηγορίες στοιχείων ενεργητικού και τις χώρες.

Tο Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ρητώς ότι, αν κριθεί αναγκαίο και ανάλογο προς τους έκτακτους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε λόγω της κρίσης του κορωνοϊού, θα εξετάσει την αναθεώρηση οποιωνδήποτε αυτοεπιβληθέντων ορίων, μεταξύ άλλων του ορίου ανά έκδοση και ανά εκδότη, σύμφωνα με το νομικό μας πλαίσιο. Αυτή η ευελιξία καθιστά το PEPP ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό εργαλείο για τη διασφάλιση της ομαλής μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής μας και για την αποφυγή του κατακερματισμού στις χώρες της ζώνης του ευρώ.

Η ΕΚΤ χορήγησε εξαίρεση που επιτρέπει την αγορά ελληνικών ομολόγων στο πλαίσιο του PEPP. Τι σηματοδοτεί στις αγορές αυτή η κίνηση; Πόσο σημαντική είναι αυτή η εξέλιξη και θα μπορούσε αργότερα να ανοίξει την πόρτα για συμμετοχή της Ελλάδας στο κανονικό πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού;  

Η Ελλάδα έχει σημειώσει εντυπωσιακή πρόοδο τα τελευταία χρόνια, έπειτα από πολλά χρόνια οικονομικών και κοινωνικών δυσχερειών. Η οικονομία βρισκόταν σε ενθαρρυντική τροχιά πριν από την πανδημία και οι ελληνικές αρχές αντέδρασαν με αποφασιστικότητα σε αυτήν την κρίση υγείας.

Με το να συμπεριλάβει τα ελληνικά ομόλογα στο PEPP, η ΕΚΤ στέλνει ένα ξεκάθαρο σήμα στις αγορές ότι αυτή η κρίση επηρεάζει ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ και ότι δεν θα ανεχθεί κινδύνους για την ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής της σε οποιαδήποτε χώρα της ζώνης του ευρώ. Η ΕΚΤ θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να εκπληρώσει την αποστολή της και να στηρίξει τη ζώνη του ευρώ και τους πολίτες της σε αυτήν την ιστορική κρίση.

Αν η Ελλάδα ενταχθεί σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα υπό τη μορφή πιστωτικού ορίου με ενισχυμένους όρους (ECCL), σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο πρόεδρος του Eurogroup, Mario Centeno, στην πρόσφατη επιστολή του προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, θα μπορούσε να συμπεριληφθεί και στο πρόγραμμα αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (PSPP);

Η Ελλάδα δεν πληροί ακόμη την ελάχιστη απαίτηση πιστοληπτικής διαβάθμισης ούτως ώστε να είναι επιλέξιμη για άμεσες αγορές στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (public sector purchase programme - PSPP). Εξαίρεση από αυτήν την απαίτηση μπορεί να χορηγηθεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Αυτό εξαρτάται επίσης από πολιτικές αποφάσεις και από τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά οποιουδήποτε πιστωτικού ορίου μπορεί να εξεταστεί από τα αρμόδια θεσμικά όργανα, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ).

Το PEPP προβλέπει επίσης την αγορά εταιρικών ομολόγων. Τι συμβαίνει με τα ελληνικά εταιρικά ομόλογα; Περιλαμβάνονται στο PEPP; Θα μπορούσαν να περιληφθούν στο μέλλον; 

Κατά κανόνα, στο PEPP μπορούν να περιληφθούν τα μη χρηματοπιστωτικά εταιρικά ομόλογα που έχουν εκδοθεί σε οποιαδήποτε χώρα της ζώνης του ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, εφόσον πληρούν τα σχετικά κριτήρια επιλεξιμότητας, μεταξύ άλλων το ελάχιστο όριο πιστοληπτικής διαβάθμισης. Προς το παρόν, δεν υπάρχουν ελληνικά εταιρικά ομόλογα που να πληρούν τα σχετικά κριτήρια. Αλλά ελπίζω ότι μελλοντικά αυτό θα αλλάξει.

Την τελευταία δεκαετία, η αντιμετώπιση ζητημάτων προληπτικής εποπτείας όπως τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Τα ΜΕΔ είναι ένα από τα βασικά διαρθρωτικά προβλήματα του ελληνικού τραπεζικού τομέα, που αποτρέπει τις επενδύσεις και την ανάπτυξη στην ελληνική οικονομία. Καθώς η οικονομία της ζώνης του ευρώ προχωρά προς μια ύφεση πιθανώς μακρόχρονη και βαθιά, θα μπορούσε να εμφανιστεί μια νέα γενιά ΜΕΔ - και μάλιστα όχι μόνο στην Ελλάδα. Πώς η ΕΚΤ σχεδιάζει να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο; Θα είναι επαρκή τα σχέδια που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων ΜΕΔ όταν η κρίση του κορωνοϊού θα αποτελεί παρελθόν;

Η κρίση θα έχει οπωσδήποτε αρνητικές επιπτώσεις στους ισολογισμούς των τραπεζών. Αυτή τη φορά βέβαια δεν ευθύνονται οι τράπεζες για την κρίση, πρέπει όμως οι ίδιες να αποτελέσουν μέρος της λύσης. Επίσης οι τράπεζες βρίσκονται σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση, διαθέτουν περισσότερα κεφάλαια και έχουν βελτιώσει τη θέση ρευστότητάς τους.

Ο εποπτικός βραχίονας της ΕΚΤ έχει εφαρμόσει σημαντικά μέτρα που επιτρέπουν στις τράπεζες να επιτελούν τον ρόλο τους παρέχοντας χρηματοδότηση προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ γνωστοποίησε στις τράπεζες ότι θα χρησιμοποιήσει τη μέγιστη δυνατή ευελιξία κατά την αξιολόγηση της προόδου των σημερινών σχεδίων για τη μείωση παλαιών μη εξυπηρετούμενων δανείων. Είναι σημαντικό να μπορέσουμε να βρούμε τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στη συνδρομή που παρέχεται στις τράπεζες για να απορροφήσουν τον αντίκτυπο της σημερινής επιβράδυνσης της οικονομικής δραστηριότητας και στον εντοπισμό κινδύνων, επιτρέποντάς τους έτσι να αναπτύξουν βιώσιμες λύσεις για δανειολήπτες που πληρούν τις υποχρεώσεις τους αλλά αντιμετωπίζουν δυσχέρειες. Μόνο ένα ισχυρό αλλά ταυτόχρονα επαρκώς ευέλικτο τραπεζικό σύστημα είναι σε θέση να εξυπηρετεί τις χρηματοδοτικές ανάγκες των πολιτών και των επιχειρήσεων.

Η Christine Lagarde ανέφερε ότι πέρα από όσα μπορεί να κάνει και πρόκειται να κάνει η ΕΚΤ, τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ θα πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους όσον αφορά το δημοσιονομικό σκέλος. Ο ΕΜΣ διερευνά διάφορες επιλογές προς αυτήν την κατεύθυνση, αν και εξακολουθούν να υφίστανται διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. Θα θεωρούσε η ΕΚΤ τα ευρωομόλογα με τη μορφή «κορωνομολόγων» ως ένα κατάλληλο μέσο προκειμένου η οικονομία της ζώνης του ευρώ να αντισταθμίσει τον οικονομικό αντίκτυπο του ιού; Και θα μπορούσαν οι επείγουσες περιστάσεις να έχουν ως αποτέλεσμα να αποσυνδεθεί η ενεργοποίηση του «μπαζούκα» των οριστικών νομισματικών συναλλαγών (ΟΜΤ) από το πρόγραμμα ECCL;

Οι αποφάσεις αυτές είναι πολιτικές και δεν εμπίπτουν στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της ΕΚΤ. Πέραν τούτου, υπάρχει σαφώς η ανάγκη να δοθεί στήριξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο στις χώρες της ζώνης του ευρώ που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση. Δεν είναι απλώς ζήτημα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, αλλά είναι απολύτως λογικό και από οικονομικής πλευράς. Ο περιορισμός των αρνητικών οικονομικών επιπτώσεων της κρίσης σε κάθε κράτος μέλος και η στήριξη της ανάκαμψης μετά την κρίση κάνουν πιο δυνατή ολόκληρη την Ευρώπη.

Η έκτακτη έκδοση «κορωνομολόγων» είναι μία δυνατότητα. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και άλλα μέσα, όπως η δημιουργία ταμείου διάσωσης από την ΕΕ ή η λήψη μέτρων με τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Στη σημερινή κρίση, το PEPP είναι το σωστό εργαλείο για τη στήριξη της ζώνης του ευρώ από την πλευρά της νομισματικής πολιτικής. Οι οριστικές νομισματικές συναλλαγές (Outright Monetary Transactions – OMT) σχεδιάστηκαν με σκοπό να αντιμετωπιστεί ένα διαφορετικό ενδεχόμενο: ο κίνδυνος οι εκτιμήσεις για ενδεχόμενη διάλυση της ζώνης του ευρώ να αυτοεκπληρώνονταν. Οι OMT εξακολουθούν να αποτελούν βασική συνιστώσα της εργαλειοθήκης μας, δεν είναι όμως το καταλληλότερο μέσο για την αντιμετώπιση της σημερινής κρίσης.